БАҚЫТ ЖАСЫ МЕН ҚАЙҒЫЛЫ АҢЫЗДАР: ПЕТРОПАВЛ МӘДЕНИЕТІ НЕМЕН ТОЛТЫРЫЛҒАН
Кейде қала мәдениетімен жақсы танысу үшін тарихқа тереңірек үңілу керек, бұл өзіңізге қаланың жүрегінің жылуын, сезімдерін, қуаныштарын, өзгерістерін және тіпті жылдан жылға өзгермейтін нәрселерді сезінуге мүмкіндік береді. Петропавл — Қазақстанның ең солтүстік қаласы, бірақ мұнда сізді суық қабылдайды деп алаңдамаңыз. Қалалық күнделікті өмірдің сұр маскасының артында адамдардың рухы мен жылуына толы сұлулығын көрсетуге ынталы жайлы қала жатыр.
Петропавл әрдайым мәдени тұрғыдан бай болды, бірақ белгілі бір себептермен Солтүстік бар ұрпақ үшін жаңа қырынан ашылуда. Жергілікті дәмді қай жерде сезінуге болатыны туралы айтатын болсақ, онда классикадан — театрлар мен мұражайлардан бастау керек. Әдеміге қол тигізу арқылы сіз ақыл-ойыңызды байыта аласыз және эстетикалық дозаны аласыз. Сондай жер – Н.Погодин атындағы облыстық драма театры. Драма театры 130 жылдан астам уақыт бойы актерлік өнер әлеміне жол сілтеп, білім нәрімен сусындап келеді. Спартак Рамазанов пен Елена Покрастың жетекшілігімен мәдениет ордасы тек қана гүлдейді. Өткені керемет театрдың болашағы да зор дейді. Орыс драматургиясының орнына бару ешқашан өзектілігін жоғалтпайды. Бірақ неге олай? Бұл сұрақтың жауабын спектакль атмосферасына еніп, сахнаның артындағы көрерменді сезіне алатындар ғана біледі. Бұл сұлулық атмосферасына актер жауапты және тек ол адамның сезімдерін оята алады. Көрермен жанашырлық танытып, сенім арта алатындардың қатарында Н.Погодин атындағы драма театрының әртісі Анатолий Наргеленес те бар.
– Театрдың өмір сүргеніне 2000 жылдан астам уақыт болды. Көптеген адамдар киноның пайда болуымен театр өледі деп болжады, ал теледидар пайда болған кезде бәрі қатты қорқып кетті. Бірақ осының бәріне қарамастан, театр өмір сүруін жалғастыруда және әртүрлі ұрпақтар арасында танымал. Неліктен? Ең алдымен, бұл көрермендер, актерлар және өнер әлемі арасындағы байланыс. Бос уақытты қызықты өткізумен қатар, бұл тәрбие де, білім де. Театрлардағы аға буын өкілдері «дем алып», «емделеді», ал жастар өнермен араласу арқылы адам болуды үйренеді.
Анатолий Владимировичтің айтуынша, петропавлдықтардың, оның ішінде жасөспірімдер арасында сұлулықты білушілер көп. Актердің айтуынша, ол жас ұрпақтың спектакльдерге еріккен келетінін көреді, алайда кеткенде олардың келбеті басқаша болады — ойлы және терең. Дегенмен, бір-ақ спектакльге бару — адамның мәдениеті мен өмірге деген көзқарасын түбегейлі өзгертеді, — дейді актер.
Театр тарихын шын бағалайтындар С.Мұқанов атындағы қазақ драма театрындағы қойылымдарға барған болуы керек. Бұл мәдени демалыс орнының да қызықты тарихы бар. Театр 2000 жылы көрерменге есігін айқара ашты, бірақ осы уақыттың өзінде ол жергілікті жұртшылықты ғана емес, сонымен қатар көптеген танымал режиссерлер мен суретшілерді өзіне ғашық етіп үлгерді, олардың арасында Б. Преображенскийді, М.Оспановты, Ж.Хаджиев және тағы басқаларды тани аласыз. Театрдың ашылуы жазушы Сәбит Мұқановтың туғанына 100 жыл толу мерейтойымен тұспа-тұс келген, сол себепті оның есімімен аталуының символдық мәні зор. Халық: «Кемені не десең, солай жүзеді» дегенді айтады. Және бұл халық даналығы дұрыс болса керек – алғашқы қойылым С.Мұқановтың шығармасы бойынша түсірілген «Жарқ еткен метеор» картинасы болса, қазір де сол метеор жаңа шыңдарды бағындыруды жалғастыруда. Мұның бәрі петропавлдықтардың ескі мәдениетті жақсы көріп, жаңа мәдениетті жасауды жалғастыруының арқасы болса керек.
-Нағыз театр сүйер қауым, бізде ондайлар көп, театрға барып өнерге қанығады, ал жастар әртүрлі көңіл-күймен келеді, бірақ көбіне бұл дұрыс көңіл-күй. Көрермен әртүрлі, бірақ соңында көбірек беру үшін біз одан әрқашан эмоциялар мен энергия алуымыз керек. Алдыңызда лық толы зал отырғанда сондай рахаттанып ойнайсыз, бірақ жартылай бос болса да, толғандай қуат беру керек, — деп қосты Анатолий Наргеленес.
Кішкентай қойылым әуесқойлары үшін қалада қуыршақ театры бар, олар осы жерде өнердің эстетикасымен жақынырақ таныса алады. Театр тақырыбынан алшақтайтын болсақ, облыстық филармонияны айтпай кету мүмкін емес. Бұл Петропавл қаласының мәдени көрікті жерлерінің бірі. Филармония 1965 жылдың аяғында қалалық Мәдениет сарайының концерттік-эстрадалық бюросы негізінде құрылып, 2006 жылдың күзінде ғана Петропавлдықтардың алдына облыстық филармония болып шықты.
Қаланың заманауи мәдениетімен танысу үшін басқа адамдармен байланыс орнату арқылы Петропавлдың бір бөлігін алуға болатын жерлерге бару жеткілікті. Егер сіз қаланың шығу тегіне тереңірек енгіңіз келсе, онда мәдени ескерткіштер мен мұражайларға міндетті түрде бару керек. Облыс орталығының ең атақты екі мұражайы – Абылай хан резиденциясы мен Солтүстік Қазақстан тарихи-өлкетану мұражайы.
Абылай ханның мұражай кешені қаланың орталық бөлігінде орналасқан және 4 залдан тұрады. Бірінші залда кішкентай Әбілмансұрдың балалық және жастық шағы баяндалады. Екінші бөлме дәстүрлі қазақ стилінде жасалған — сәнді пәтерлер Абылай ханның кезінде қайта салынған. Үшінші залда бүкіл мұражай кешенінің басты экспонаты – Абылай ханның мүсіні мен ханның киімдері, сол кездегі қару-жарақтары мен тұрмыстық заттары бар. Абылай ханның жетістіктерімен таныс болмасаңыз, төртінші зал сізге арналған. Мұнда оның саяси көзқарастарымен, еңбектерімен және ұлы саясаткер ретінде қалыптасу тарихымен танысуға болады.
Солтүстік Қазақстан облыстық тарихи-өлкетану мұражайы Петропавл қаласының маңызды мәдени нысаны болып табылады. Дәл осы жерде солтүстікқазақстандық археологтар мен тарихшылардың еңбектері сақталған. Егер сізді Петропавлдың қалай салынғаны және кей жерлердің ерекше аталудың тарихы қызықтырса, тарихи-өлкетану мұражайы қала бойынша саяхатыңыздың міндетті аялдамасы болып табылады. Қызметкерлер өздерінің экскурсиялары арқылы Солтүстік Қазақстанның тарихымен жақсырақ танысуға көмектеседі.
Петропавл өзінің көне ғимараттарымен әйгілі, мұны басқа қалалардың тұрғындары да растайды – өткен ғасырлардағы сан алуан ғимараттар мен заманауи зәулім биіктіктер көрінісі өте ерекше. Қаланың жаяу жүргіншілерге арналған ең ұзын көшесі, Конституцияның, барлығы дерлік осындай ғимараттардан тұрады. Оларды готикалық дизайнымен және сол кездегі сәулетшілердің жүрегін жаулаған қызыл кірпішінен тануға болады.
Бұл құрылыстар қатарына бейнелеу өнері мұражайы, көпес Валит Янгуразовтың (Қалыңдықтың үйі), көпес Юзефовичтің үйі және тағы басқалар кіреді. Мәдени ескерткіштердің әрқайсысының өзіндік тарихы бар, бірақ Қалыңдықтың үйі ең романтикалық және қайғылы тағдырға ие болды. Қалалық аңыз Валит Янгуразов және оның бақытсыз махаббаты туралы баяндайды. Саудагер Санкт – Петербургке сауда мәселелерін шешуге аттанды, бірақ тағдыр оған сыйлық дайындады — оның жүрегін әдемі астаналық қыз жаулап алды. Валит бірден ұсыныс жасайды, бірақ қыз ұсынысты қабылдамас бұрын бір шарт қояды — саудагер өз отанында әкесінікінен аумайтын үй салуы тиіс. Янгуразов сөз адамы болып шыкты жане уәдесин орындады. Үй салу үшін ол итальяндық сәулетшіні шақырды. Құрылыс аяқталған кейiн көп ұзамай Петербург тұрғыны өзiнiң жанкүйерiне көштi, бiрақ үйлену тойы болмады – үйлену тойынан бiрнеше күн бурын Янгуразов қайтыс болды.
Бірақ қаланың барлық мәдени ескерткіштерінде мұндай қайғылы аңыздар жоқ. Олардың көпшілігінде ата-бабаларымыздың мақтанышы, ерлігі мен ұлы ақыл-ойы жатыр. Мұндай қасиеттерді қаладағы ең атақты ескерткіштердің бірі – Абай мен Пушкин ескерткіші бойына сіңірген. Бұл ұлы жазушылар әр уақытта шыққан, бірақ бұл олардың көп ортақ болуына кедергі емес. Екеуінің де мақсаты бір – халықты мәдени-рухани тұрғыдан ағарту. Абай бұрыннан Александр Сергеевичтің шығармашылығын құрметтейтін санаулылардың бірі еді. Ол «Онегин сөзі», «Татьяна хаты», «Ленскийдің монологынан» сияқты көптеген шығармаларын ана тіліне аудару арқылы өзінің сүйіспеншілігін көрсетті.
Сәулет өнерінің нысаны ретінде ескерткіштің қызығы кем емес – ол жазушылардың екі тұлғасынан тұрады және оларды жазушылардың ойларын біріктіріп, мәдениеттерді бір мезгілде ажырататын өмір ағашы біріктіреді.
Қаланың мәдени мұрасы туралы әңгіме бітпейді. Петропавлдың бүкіл мәдениетімен өз бетіңізше танысу үшін сіз өзіңіздің смартфоныңызбен QR кодтарды сканерлеу арқылы ескерткіштерді, көшелерді, ғимараттарды аралап, ең қызықтының бәрін зерттей аласыз.
1-7 шілде аралығында Петропавлда «Qyzyljar music fest — 2022» халықаралық фестивалі өтті. Осынша уақыт өткеннен кейін қала мен облыс тұрғындары пандемияны еске алмай терең тыныс алды. Петропавл үшін мұндай форматтағы іс-шаралар жаңа болғандықтан, фестивальге келуге ниет білдірушілер көп болды. Келгендердің әрқайсысы өз талғамына сай музыканы ести алды – ол күндері джаз, классика, халық шығармалары мен заманауи әуендер шырқалды. Шақырылған әртістердің жалпы саны 300 адамнан асты. Олардың қатарында отандық өнерпаздар да, шетелден келген қонақтар да болды.
Ғимараттар, ескерткіштер тарихтан сыр шертсе, Петропавлдың нағыз мәдениеті адамдармен араласқанда ғана сезіледі. Бұл оқиғаның басты кейіпкерлері — Петропавлдықтар. Қаламыздың тұрғындарының арасында әр түрлі бағыттағы шығармашылық адамдары көп: әншілер, бишілер, суретшілер, қоғам қайраткерлері, ақындар, және адамдардың бұл спектрі соншалықты түрлі-түсті, оларды шексіз тізіп шығуға болады. Егер сіз қаланы жақсырақ білгіңіз келсе, оның адамдарымен танысыңыз, олардың әңгімелерін тыңдаңыз және олардың эмоцияларына еріңіз. Қаланың мәдениеті мен түсі осындай, Петропавлда болу деген осы.